Phương pháp phẫu thuật là gì? Các nghiên cứu khoa học

Định nghĩa phương pháp phẫu thuật

Phương pháp phẫu thuật là tập hợp các thủ thuật y khoa can thiệp trực tiếp lên cơ thể bệnh nhân nhằm mục đích chẩn đoán, điều trị hoặc phục hồi chức năng. Những can thiệp này thường bao gồm việc rạch da, tách mô, loại bỏ hoặc sửa chữa cơ quan tổn thương, và đóng vết mổ bằng chỉ khâu hoặc vật liệu tổng hợp. Mỗi bước trong quy trình phẫu thuật phải tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn vô khuẩn và kiểm soát nhiễm khuẩn.

Về mặt kỹ thuật, phẫu thuật được thực hiện trong phòng mổ với sự phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ phẫu thuật, bác sĩ gây mê, điều dưỡng và kỹ thuật viên hỗ trợ. Quy trình bao gồm giai đoạn chuẩn bị (chuẩn bị dụng cụ, vô khuẩn), giai đoạn can thiệp (phẫu thuật chính) và giai đoạn hậu phẫu (chăm sóc, theo dõi biến chứng). Mỗi giai đoạn đều có yêu cầu đào tạo chuyên môn cao và trang thiết bị hiện đại.

Trong y học hiện đại, phương pháp phẫu thuật không chỉ giới hạn ở việc loại bỏ tổn thương, mà còn tập trung vào bảo tồn mô lành, giảm đau sau mổ, rút ngắn thời gian hồi phục và cải thiện chất lượng cuộc sống. Sự phát triển của kỹ thuật và công nghệ đã mở rộng phạm vi ứng dụng từ phẫu thuật tổng quát, chấn thương chỉnh hình, tim mạch đến các thủ thuật thần kinh, nhãn khoa và nội soi tiết niệu.

Phân loại theo mức độ xâm lấn

Dựa trên kích thước đường mổ và mức độ tiếp cận vùng bệnh lý, phẫu thuật có thể được chia thành ba loại chính: mở (open surgery), nội soi (minimally invasive surgery) và robot hỗ trợ (robot-assisted surgery). Mỗi loại có ưu – nhược điểm khác nhau, phù hợp với từng chỉ định lâm sàng và điều kiện kỹ thuật.

• Phẫu thuật mở: tạo đường rạch rộng để tiếp cận trực tiếp khu vực bệnh lý; thường dùng cho tổn thương lớn hoặc phức tạp.
• Phẫu thuật nội soi: chỉ rạch vài lỗ nhỏ, đưa ống nội soi và dụng cụ vào, giảm đau sau mổ và thời gian nằm viện; tham khảo NIBIB.
• Phẫu thuật robot hỗ trợ: sử dụng hệ thống robot do bác sĩ điều khiển từ xa, tăng độ chính xác và khéo léo trong không gian hạn chế.

Loại phẫu thuật	Đường mổ	Thời gian hồi phục	Ưu điểm chính
Mở	Rạch lớn	Dài (7–14 ngày)	Tiếp cận tối đa
Nội soi	Rạch nhỏ (5–10 mm)	Ngắn (2–5 ngày)	Ít đau, sẹo nhỏ
Robot	Rạch nhỏ tương tự nội soi	Trung bình (3–7 ngày)	Chính xác, giảm chấn thương mô

Chỉ định và chống chỉ định

Chỉ định phẫu thuật được xác định dựa trên chẩn đoán lâm sàng, kết quả xét nghiệm và hình ảnh học. Các chỉ định phổ biến gồm loại bỏ khối u, sửa chữa dị tật bẩm sinh, cấp cứu chấn thương bụng kín hoặc mở, và thay khớp nhân tạo trong chỉnh hình.

Chống chỉ định tuyệt đối bao gồm:

• Suy đa tạng nặng chưa kiểm soát (tim, phổi, thận).
• Rối loạn đông máu chưa điều trị dứt điểm.
• Nhiễm trùng lan tỏa hoặc sốc nhiễm trùng.

Chống chỉ định tương đối xuất hiện khi lợi ích phẫu thuật không vượt trội so với nguy cơ biến chứng, ví dụ bệnh nhân cao tuổi, mắc nhiều bệnh mạn tính hoặc có tình trạng dinh dưỡng kém. Trong những trường hợp này, cần hội chẩn đa chuyên khoa để cân nhắc phẫu thuật an toàn.

• Tuổi tác – nguy cơ suy giảm hồi phục ở người cao tuổi.
• Bệnh lý phối hợp – đái tháo đường, tăng huyết áp, bệnh tim mạch.
• Điều kiện dinh dưỡng – giảm khả năng liền vết thương.

Lập kế hoạch trước phẫu thuật

Giai đoạn chuẩn bị trước mổ bao gồm đánh giá toàn diện tình trạng bệnh nhân để giảm thiểu rủi ro. Khám lâm sàng chi tiết kết hợp xét nghiệm sinh hóa (Công thức máu, chức năng thận, gan), cận lâm sàng hình ảnh (X-quang, CT, MRI) và các xét nghiệm chuyên biệt như điện tim, đo chức năng hô hấp.

Song song, ekip phẫu thuật cần lên kế hoạch chi tiết về đường mổ, dụng cụ y khoa, thiết bị gây mê và phương án cấp cứu biến chứng. Danh sách kiểm tra tiền phẫu (checklist) theo khuyến nghị của WHO Surgical Safety Checklist giúp đảm bảo không bỏ sót bước quan trọng.

Hạng mục	Chi tiết kiểm tra	Thời điểm thực hiện
Xét nghiệm máu	Máu lắng, đông máu, đường huyết	24–48 giờ trước mổ
Hình ảnh học	CT/MRI khu vực bệnh lý	1 tuần trước mổ
Đánh giá tim mạch	Điện tim, siêu âm tim	48 giờ trước mổ
Đánh giá hô hấp	Đo chức năng phổi	48 giờ trước mổ

Chuẩn bị tâm lý và hướng dẫn trước mổ cũng rất quan trọng, giúp bệnh nhân hiểu rõ quy trình, lưu ý sau mổ và giảm căng thẳng. Tài liệu thông tin bệnh nhân cần nêu rõ mục tiêu, rủi ro và lựa chọn thay thế, đảm bảo informed consent hợp pháp và minh bạch.

Kỹ thuật phẫu thuật cơ bản

Mở vết mổ là bước khởi đầu để tiếp cận vị trí tổn thương; bác sĩ sử dụng dao mổ hoặc dao siêu âm để cắt qua da, mô dưới da và cân cơ, giữ mạch máu và dây thần kinh tránh tổn thương. Sau khi tiếp cận, bước tách mô đòi hỏi kỹ năng khéo léo, sử dụng dụng cụ như dao mổ, kéo, kẹp để bóc tách và giữ các cấu trúc quan trọng khỏi vết mổ.

Giai đoạn can thiệp chính bao gồm loại bỏ khối u, sửa chữa vết thương hoặc thay thế bộ phận tổn thương. Trong phẫu thuật nội soi hoặc robot, bác sĩ quan sát hình ảnh phóng đại và điều khiển dụng cụ qua màn hình, thực hiện thao tác chính xác trong không gian hẹp. Khi hoàn thành, vết thương được kiểm tra cầm máu kỹ lưỡng trước khi đóng.

Khâu đóng vết mổ gồm các bước khâu cân, khâu da và băng vết thương. Vật liệu khâu có thể là chỉ tự tiêu hoặc không tiêu, được lựa chọn tùy theo vị trí và yêu cầu hồi phục. Quy trình khâu phải đảm bảo không để lại khoảng chết giữa hai bờ da, giảm nguy cơ nhiễm trùng và tạo sẹo thẩm mỹ.

Quản lý perioperative

Perioperative bao gồm giai đoạn tiền phẫu, trong mổ và hậu phẫu sớm. Trong mổ, gây mê tổng quát hoặc gây tê vùng được theo dõi liên tục qua máy monitor, kiểm soát huyết áp, nhịp tim và thông khí cơ học. Điều dưỡng gây mê điều chỉnh liều thuốc để duy trì tình trạng bất tỉnh an toàn và giảm đau tối ưu.

Hậu phẫu sớm tập trung vào kiểm soát đau, ngăn ngừa biến chứng và khởi động vận động. Thuốc giảm đau đường tĩnh mạch hoặc đặt catheter tủy sống giúp giảm đau hiệu quả. Vận động sớm – ngồi dậy, tập đi nhẹ nhàng – được khuyến khích sau 6–12 giờ, giúp giảm nguy cơ tắc tĩnh mạch và viêm phổi.

• Theo dõi sinh hiệu: huyết áp, nhịp tim, nhịp thở, SpO₂ mỗi 15–30 phút trong 2 giờ đầu.
• Đánh giá chảy máu: kiểm tra vết mổ, đo lượng dịch dẫn lưu nếu có.
• Chế độ dinh dưỡng: từ chế độ không uống, truyền dịch đến ăn qua ống hoặc ăn nhẹ tùy phẫu thuật.

Đánh giá kết quả và theo dõi

Đánh giá ngay sau mổ bao gồm mức độ tỉnh táo của bệnh nhân, điểm Aldrete cho xuất phòng phòng hồi sức và đánh giá chỉ số đau theo thang điểm từ 0–10. Thăm khám vết mổ để phát hiện sớm chảy máu, phù nề hoặc các dấu hiệu nhiễm trùng như đỏ ấm, đau tăng dần.

Theo dõi dài hạn tập trung vào chức năng cơ quan liên quan, khả năng vận động và chất lượng cuộc sống. Ví dụ sau thay khớp gối, bệnh nhân được đánh giá độ cân bằng, tầm vận động khớp và mức độ đau theo thang WOMAC. Trong phẫu thuật tim, siêu âm tim theo dõi chức năng thất và van tim.

• Theo dõi cận lâm sàng: công thức máu, men gan, creatinin mỗi 1–3 ngày.
• Khám lâm sàng định kỳ: 1 tuần, 1 tháng, 3 tháng, 6 tháng sau mổ.
• Đo chất lượng cuộc sống: sử dụng bộ công cụ SF-36 hoặc EQ-5D.

Biến chứng và quản lý rủi ro

Biến chứng sớm gồm chảy máu vết mổ, nhiễm trùng, thuyên tắc mạch phổi và rối loạn điện giải; biến chứng muộn có thể là dính mô, hẹp miệng nối trong phẫu thuật tiêu hóa hoặc thoái hóa khớp giả môi trường xung quanh. Mỗi biến chứng đòi hỏi chẩn đoán và can thiệp kịp thời.

Biến chứng	Xuất hiện	Biện pháp phòng ngừa	Xử lý
Nhiễm trùng vết mổ	5–10 ngày	Vô khuẩn, kháng sinh dự phòng	Kháng sinh theo kháng sinh đồ, rửa vết mổ
Chảy máu	Trong hoặc 24 giờ	Cầm máu kỹ, kiểm soát huyết áp	Thủ thuật cầm máu lại, truyền máu
Thuyên tắc phổi	1–2 tuần	Vận động sớm, băng ép chi dưới	Thuốc chống đông, oxy liệu pháp

Quản lý rủi ro đòi hỏi sử dụng hệ thống phân tích nguyên nhân gốc rễ (Root Cause Analysis) và quy trình báo cáo sự cố y khoa, giúp cải tiến liên tục chất lượng phẫu thuật.

Đổi mới công nghệ và xu hướng tương lai

Công nghệ in 3D cho phép tạo mô hình giải phẫu cá thể hóa, hỗ trợ lập kế hoạch và thực hành trước mổ. Mô phỏng in 3D còn được ứng dụng để tạo giá đỡ xương, khớp nhân tạo vừa khít với bệnh nhân, nâng cao hiệu quả điều trị.

Thực tế tăng cường (AR) và thực tế ảo (VR) hỗ trợ đào tạo bác sĩ, mô phỏng quy trình khó và định vị chính xác trong mổ. Kính AR hiển thị thông tin bệnh án, hình ảnh chụp trước mổ ngay trên trường mổ, giúp bác sĩ thao tác hiệu quả hơn.

Trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng được tích hợp để phân tích hình ảnh y khoa, dự đoán biến chứng và hỗ trợ quyết định trong phẫu thuật. Thuật toán học sâu có thể nhận diện tổn thương và gợi ý phương án cắt bỏ tối ưu, giảm thiểu tổn thương mô lành.

Vấn đề đạo đức và pháp lý

Đồng thuận thông tin (informed consent) là nguyên tắc bắt buộc trước khi phẫu thuật: bệnh nhân hoặc người đại diện phải được giải thích rõ mục đích, quy trình, lợi ích, rủi ro và các lựa chọn thay thế. Biên bản đồng thuận phải được ký kết và lưu trữ theo quy định y tế.

Bảo mật dữ liệu bệnh nhân bao gồm thông tin bệnh án, hình ảnh chụp và kết quả xét nghiệm. Pháp luật bảo vệ quyền riêng tư, quy định chia sẻ dữ liệu phải có sự đồng ý và tuân thủ Luật An toàn thông tin y tế.

Các quy chuẩn quốc tế như Hiệp ước Helsinki và bộ Quy tắc Tố tụng Y khoa (Good Clinical Practice) hướng dẫn đạo đức trong nghiên cứu và thực hành lâm sàng, đảm bảo quyền lợi và sự an toàn của bệnh nhân.

Tài liệu tham khảo

• World Health Organization. (2020). Surgical Care Systems Strengthening: Developments and Directions. Truy cập tại WHO
• Brundage, S. I., & Yadlapati, S. (2018). Fundamentals of Surgical Practice. Springer. doi:10.1007/978-3-319-91299-2
• American College of Surgeons. (2019). Surgical Technology Standards and Guidelines. Truy cập tại ACS
• National Institute of Biomedical Imaging and Bioengineering. (2021). Minimally Invasive Surgery. Truy cập tại NIBIB
• World Health Organization. (2009). WHO Surgical Safety Checklist and Implementation Manual. Truy cập tại WHO